Reflecteren met het IJsbergmodel: In een eerder bericht stond ik stil bij de samenhang van denken, voelen, handelen en willen binnen het professionele handelen.
Reflectie geeft zicht op welke van deze aspecten dominant aanwezig is of onderbelicht blijft. In dit bericht vertel ik over een reflectiemodel dat tot verrassende inzichten kan leiden.
Om zicht te hebben op wie jij bent als professional en om te begrijpen wat ten grondslag ligt aan jouw beroepsmatig handelen, is reflectie van belang.
Reflecteren staat centraal wanneer je met intervisie, supervisie of coaching bezig bent.
Reflecteren met het IJsbermodel van MCClelland is een reflectiemodel dat vaak gebruikt wordt. Het IJsbergmodel maakt zichtbaar dat het menselijk functioneren bestaat uit een waarneembaar deel en een niet-waarneembaar deel.
Boven de waterlijn en onder de waterlijn
Het deel van je functioneren dat ‘boven de waterlijn’ uitsteekt, gaat over dat wat je doet en wat waarneembaar is. Je kennis en vaardigheden behoren tot dat waarneembare deel. Maar het gaat ook letterlijk over het gedrag dat je vertoont en wat anderen dus van je zien of merken.
De beleving van wat je doet (wat je erbij denkt en voelt of wat je wilt) vormt het niet-waarneembare deel dat zich ‘onder de waterlijn’ bevindt. Hierbij gaat het over je normen en waarden, overtuigingen, zelfbeeld, eigenschappen en persoonlijkheid, missie en drijfveren. Deze kunnen versterkend én blokkerend doorwerken op het waarneembare gedrag.
Alles wat je (niet) doet (zichtbaar gedrag) wordt beïnvloed door wat zich onzichtbaar, onder de waterlijn afspeelt (gedachten, gevoelens, wensen)
Ontdekken, leren en groeien
Wanneer er ontwikkeling of aanpassing nodig is van het waarneembare gedrag , gaat dit bijvoorbeeld over het leren van vaardigheden. Of het opdoen van kennis.
Wanneer je hiermee aan de slag gaat, zijn resultaten merkbaar en meetbaar. Niet alleen jijzelf merkt de verandering op, maar ook de mensen in je omgeving.
Zo kan het oefenen van feedback geven volgens een vast schema echt helpen wanneer je – door onwennigheid – op een onhandige manier anderen van feedback voorziet.
Maar vaak zijn vraagstukken rondom werksituaties niet zo enkelvoudig op te lossen. Ondanks het oefenen met vaardigheden kan er iets dwars blijven zitten waardoor je nog steeds niet het idee hebt dat je probleem is opgelost. Maar wat er nu precies dwars zit, is lang niet altijd helder.
Onder water kijken
Wanneer een gevoel van belemmering aanwezig blijft, is het zinvol om te onderzoeken wat er onder de waterlijn gebeurt. Door te reflecteren met het IJsbergmodel kan je tot nieuwe inzichten komen.
Bijvoorbeeld: Ben je je bewust van je overtuigingen die worden aangesproken in de betreffende werksituatie? Of speelt je zelfbeeld een rol? Misschien heb je een patroon ontwikkeld waardoor jij je ‘minder’ voelt dan een ander en is dat hetgeen wat telkens zo dwars zit bij het feedback geven aan collega’s?
Bijstelling van zaken onder de waterlijn kunnen gaan over: herformuleren van je overtuigingen, bijstellen van je zelfbeeld, ondersteuning door helpende gedachten e.d.
Leren en groeien op het gebied van niet-waarneembaar gedrag, vraagt om stilstaan bij jezelf. En dus om reflectie.
Dit is nodig om zelfinzicht te ontwikkelen en om te kunnen groeien.
Vragen die helpen bij reflectie
Om zicht te krijgen op waar zich een mogelijk knelpunt bevindt, kan je met hulp van verschillende type vragen in gesprek gaan. Hieronder staan voorbeelden van vragen die specifiek gericht zijn op gebieden boven- of onder de waterlijn.
Wil je direct een download van deze vragen? Die vind je hier: Reflecteren met het IJsbergmodel
Vragen boven de waterlijn:
Kennis
* Weet je wat je moet doen?
* Heb je genoeg informatie?
* Waar kun je eventueel meer kennis vandaan halen?
Ervaring
* Heb je relevante ervaring?
* Wat kan je uit eerdere ervaringen gebruiken?
Gedrag
* Gaat dat je lukken?
* Wat ga je precies doen?
* Zijn je handelingen effectief?
* Heb je de mogelijkheden om het uit te voeren?
Vragen onder de waterlijn:
Overtuigingen
* Wat maakt dat je zo denkt?
* Levert het je iets op om zo te denken?
* Wat maakt dat je die overtuiging niet los wil laten?
* En als je er anders naar kan kijken? Wat zou dat je opleveren?
Normen en waarden
* Vind jij dat het hoort, vind jij dit gepast?
* Past dit bij jouw rol?
* Wanneer ben je teleurgesteld?
* Welke rol vind jij dat je moet spelen?
* Wat vind jij erg belangrijk in de samenwerking met elkaar?
* Hoe wil jij zelf behandeld worden?
* Waarover kun jij je heel erg kwaad maken?
* Wat blokkeert je?
* Wat vind je belangrijk?
Zelfbeeld
* Is dit wat je van jezelf vindt?
* Hoe denk je over jezelf en wat denk je dat anderen over jou denken?
* Welke mening heb je over jezelf?
Eigenschappen
* Is dit een patroon bij jou?
* Is dit een automatische reactie?
Motieven en drijfveren
* Haal je er energie uit? Waar geniet je van?
* Wat wil je echt?
* Wat drijft jou? Waar ga je voor?
* Wat motiveert jou?
* Wat vind je belangrijk in je werk, in je leven?
* Waar zie je jezelf over vijf of tien jaar?
* Wat geeft je plezier en voldoening in je werk?
Fan van de IJsberg
In mijn begeleidingstrajecten komt de IJsberg altijd op tafel. Of het nu gaat om een individueel coachtraject of om een intervisietraining. Reflecteren met het IJsbergmodel werkt verhelderend en brengt inzicht op meerdere niveaus.
Een vraag als “Gaat jouw vraag over een vaardigheid of over iets anders?”, helpt daarbij onmiddellijk om vanuit een helikopterview naar jezelf te kijken. En dan ….. ontstaan er bijzondere gesprekken, wordt er geleerd en worden er inzichten opgedaan!
Zou je ook aan de hand van dit model willen reflecteren op je professionele handelen? Je kan er hier meer over lezen.
Wil je hierover verder praten? Zoek dan even contact.
